Slager-kok Ding

Slager-kok Ding werd geprezen voor zijn fraaie techniek bij het ontleden van runderen. In de Zhuang Zi, een taoïstisch wortelboek van ca. 300 voor Chr. legt hij aan de keizer uit waarom zijn mes na 19 jaar slagerswerk nog onverminderd scherp is:

“Uw dienaar houdt van de Tao, en dat gaat verder dan alleen maar techniek. Toen ik begon met het ontleden van runderen, zag ik alleen maar hele runderen voor me. Na drie jaar zag ik ze niet meer zo en vandaag de dag benader ik ze met mijn geest en bekijk ze niet met mijn ogen. Mijn zintuigen houden op te functioneren terwijl mijn geest in actie komt. De natuurlijke structuur volgend, geef ik dan een klap op de grote gewrichten, snijd ik in de grote openingen, naar de manier waarop het beest in elkaar zit. Zenuwen, spieren, beenderen en gewrichten bieden nooit de minste weerstand, laat staan grote knoken!. Een goede kok neemt eens per jaar een nieuw mes: dat is snijden. Een klungelige kok wisselt iedere maand: dat is houwen. Het mes van uw dienaar hier doet al 19 jaar dienst en er zijn enkele duizenden runderen mee in stukken gedeeld; toch is het nog zo scherp alsof het pas van de slijpsteen kwam. Tussen de geledingen is ietwat ruimte en wat mijn mes betreft: dat heeft geen omvang. Als je met iets dat geen omvang heeft binnendringt daar waar ruimte is, dan kan je lekker vrij het scherp rond bewegen want dan is er beslist nog ruimte te over. Daarom gebruik ik dit mes al 19 jaar en is het nog zo scherp alsof het net geslepen is.

Toch is het zo dat ik elke keer als ik op een ingewikkeld punt stoot en zie dat het moeilijk gaat worden, ik me voorzichtig inhoud. Ik kijk er strak naar en ga langzaam te werk. Heel zachtjes beweeg ik m’n mes en rats! Het valt uit elkaar, als een klomp aarde die op de grond ploft. ‘Dat is prachtig’, zei vorst Wenhui. ‘Door naar de woorden van kok Ding te luisteren heb ik het Voeden van het Leven geleerd!’

Deze schitterende parabel uit de Zhuang Zi, naast de Tao Te King het belangrijkste wortelboek van het Taoïsme,  heeft me de afgelopen dertig jaar voortdurend vergezeld. Ik heb het tientallen keren geciteerd in leiderschapstrainingen en voor mij stond het model voor verstandig leiderschap. Ik heb het vaak ook verbonden met het Rijnlandse model in management waar het in zekere zin ook op aansluit.

In mijn toelichting op deze tekst wees ik altijd vooral op het feit dat slager-kok Ding zich tot zijn object, in dit geval het karkas van een rund, eerder volgend dan leidend opstelt. Je zou dat ontvankelijk leiderschap kunnen noemen waarin niet het vooropgezette idee over hoe het karkas dient te worden ontleed leidend is maar het natuurlijk en ontspannen volgen van wat er mogelijk is dan wel wat zich natuurlijk wil ontwikkelen. Slager-kok Ding is zo effectief in het ontleden van runderen omdat hij bij het snijden de openingen volgt die zich natuurlijk aandienen. Hij snijdt nooit iets door, hij verbreekt geen bestaande verbindingen, maar zoekt in het karkas naar de plaatsen waar die verbindingen uit zichzelf willen loslaten. Zijn primaire oogmerk is te willen begrijpen hoe de structuur van het dier in elkaar zit en vanuit die open, belangeloze nieuwsgierigheid, beweegt zijn mes alleen daar waar geen weerstand is.

Dit uitgangspunt kun je ook als wijze leidraad nemen in het leiden van organisaties en mensen: het uitgangspunt is begrijpen, doorgronden, de natuurlijke beweging opsporen en die belangeloos volgen. Daarin ben je veeleer dienend onderdeel dan iemand die vanuit een vooropgezet idee en overtuiging mensen in een organisatie in vooraf bedachte vorm wil persen. Dit is het meesterschap waarover in het taoïsme voortdurend wordt gesproken.

Deze tekst gaat echter dieper dan alleen maar vaardig handelen. In de tekst van de parabel staat een zin die ik nooit goed begreep maar me gaandeweg niet alleen duidelijk is geworden maar nu ook zie als de kern van het betoog:

“Toen ik begon met het ontleden van runderen, zag ik alleen maar hele runderen voor me. Na drie jaar zag ik ze niet meer zo en vandaag de dag benader ik ze met mijn geest en bekijk ze niet met mijn ogen. Mijn zintuigen houden op te functioneren terwijl mijn geest in actie komt.”

Slager-kok Ding maakt hier onderscheid tussen het kijken met de zintuigen en het kijken met de geest. Dat kijken met de geest wordt in het Boeddhisme ook wel ‘open gewaarzijn’ genoemd, het vertoeven in de zijnsstaat die vooraf gaat aan denken en voelen. In die staat van openheid vallen strevingen weg en is er ook geen subject-object verhouding meer. Die staat van leegte en gewaarzijn is ook ontdaan van een besef van tijd en ruimte. Het ego van slager-kok Ding is opgelost in bewustzijn en is in eenheid onderdeel geworden van een proces van snijden. Het snijden is wat gebeurt en zou je kunnen spreken van een dans in eenheid van snijder en gesnedene.

In de interpretatie die ik altijd gaf van de parabel is er nog sprake van een slager-kok die een doel voor ogen heeft, namelijk het willen ontleden van een runderkarkas, al dan niet volgens een vooropgezet idee. De wijsheid die ik hem toeschreef betreft het feit dat hij daarin niets wil forceren en op zoek gaat naar de natuurlijke manier waarop het karkas in elkaar steekt om zo te achterhalen hoe je het met zo weinig mogelijk moeite uiteen kunt laten vallen.  Er is echter nog sprake van subject-object verhouding in de ruimte en tijd waarin het subject de regie neemt en het object manipuleert. Hier weliswaar door dat object met respect en interesse tegemoet te treden en daarin een ontspannen weg te volgen maar nochtans vanuit een streving: het subject streeft iets na en heeft een vooropgezet idee over de wijze waarop het karkas dient te worden ontleed. In de staat van open gewaarzijn is alle streving weggevallen. Er vindt slechts snijden plaats als een vanzelfsprekende manifestatie zoals een muzikant is samengevallen met de muziek en die muziek gebeurt. Slager-kok bestaat niet meer als aparte identiteit en entiteit maar is onlosmakelijk onderdeel van de totale manifestatie, het spel van ervaren.